سرطان روده بزرگ دومین علت مرگ و میر در زنان و سومین در مردان است. این عارضه که سومین نوع شایع سرطان در سراسر جهان به شمار می‌آید، حدود ده درصد از تمام موارد سرطان را تشکیل می‌دهد. سوال اصلی این است که سرطان روده بزرگ چگونه تشخیص داده می‌شود و درمان آن چیست؟ آیا نشانه‌های اولیه‌ای برای این سرطان وجود دارد که بتوان با شناسایی سریع آن از پیشرفت این بیماری جلوگیری کرد؟
این نوع سرطان در صورت تشخیص زودهنگام، خطر مرگ و میر کمتری دارد. بنابراین آشنایی با علائم اولیه سرطان روده بزرگ می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری و کنترل این بیماری ایفا کند.
سرطان روده بزرگ چیست؟
سرطان روده بزرگ که به آن سرطان کولون نیز گفته می‌شود، نوعی سرطان است که در بخش انتهایی سیستم گوارش یعنی روده‌ی بزرگ ایجاد می‌شود. این سرطان گاهی با نام سرطان کولورکتال شناخته می‌شود، زیرا از راست روده نیز می‌تواند شروع شود. اصطلاح کولورکتال از ترکیب دو واژه کولون و رکتوم گرفته شده است و رکتوم همان راست روده است.
سرطان روده بزرگ یا کولون به طور معمول با تشکیل توده‌های ریز و غیرسرطانی به نام پولیپ در داخل روده بزرگ شروع می‌شود. این پولیپ‌ها در ابتدا کوچک و بدون علامت هستند. به همین دلیل پیگیری و غربالگری منظم برای شناسایی و حذف پولیپ‌ها قبل از تبدیل شدن به سرطان اهمیت دارد.
اگر پولیپ‌ها به سرطان روده بزرگ تبدیل شوند، گزینه‌های درمانی متعددی برای درمان بیماری وجود دارد. این درمان‌ها شامل جراحی، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی و ایمونوتراپی هستند.
سرطان روده بزرگ بدخیم
سرطان بدخیم روده بزرگ و یا سرطان تهاجمی روده بزرگ، نوعی پیشرفته از سرطان است که در آن سلول‌ها به سرعت تقسیم شده و تغییر شکل می‌دهند، به‌طوری که در مدت زمان کوتاهی احشای دیگر را درگیر می‌کنند. علائم این نوع سرطان معمولا در مراحل پیشرفته ظاهر می‌شوند. سرطان بدخیم کولورکتال به دلیل مقاومت بیشتر به درمان در مقایسه با دیگر انواع سرطان و احتمال بالاتر متاستاز، یکی از چالش‌برانگیزترین انواع سرطان‌ها محسوب می‌شود.
سرطان روده بزرگ خوش خیم
پولیپ‌هایی که به سرطان تبدیل شده‌اند اما اندازه کوچکی دارند، معمولا به خوبی به درمان پاسخ می‌دهند. این تومورها کمتر تهاجمی هستند و می‌توان با روشهای درمانی ساده‌تر آن‌ها را از بین برد. به همین دلیل شناسایی زودهنگام این پولیپ‌ها اهمیت زیادی دارد، زیرا امکان درمان موثر و پیشگیری از پیشرفت بیماری را فراهم می‌کند.
سرطان روده از کجا شروع می شود؟
در بیشتر موارد سرطان کولورکتال با رشد سلول‌ها، در پوشش داخلی کولون یا راست‌روده شروع می‌شود. این سلول‌های رشدیافته به پولیپ معروف هستند. برخی انواع پولیپ‌ها با گذشت زمان می‌توانند به سرطان تبدیل شوند اما احتمال این تبدیل به نوع پولیپ بستگی دارد. انواع مختلف پولیپ عبارت‌اند از:
- پولیپ آدنوماتوز (آدنوم): این نوع پولیپ‌ها گاهی به سرطان تبدیل می‌شوند اما همه آن‌ها خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را ندارند. به همین دلیل آدنوم‌ها به عنوان سلول‌های پیش‌سرطانی شناخته می‌شوند. دو نوع آدنوم لوله‌ای و پرزدار وجود دارد.
- پولیپ‌های هایپرپلاستیک و پولیپ‌های التهابی: این پولیپ‌ها بیشتر شایع هستند و به طور کلی پیش‌سرطانی محسوب نمی‌شوند. با این حال افرادی که پولیپ‌های هایپرپلاستیک بزرگ (بیشتر از یک سانتی‌متر) دارند به غربالگری منظم برای سرطان روده بزرگ نیاز دارند.
- پولیپ‌های دندانه‌دار: این نوع پولیپ‌ها اغلب مانند آدنوم‌ها درمان می‌شوند، زیرا خطر بالایی برای تبدیل به سرطان روده بزرگ دارند.
عواملی که می‌توانند خطر تبدیل پولیپ‌ها به سلول‌های سرطانی را افزایش دهند عبارت‌اند از:
- اندازه پولیپ بیشتر از یک سانتی‌متر باشد.
- وجود بیش از سه پولیپ
- مشاهده دیسپلازی پس از برداشتن پولیپ(دیسپلازی یکی دیگر از عوامل ایجاد سرطان است.)
سرطان روده چند مرحله دارد؟
بر اساس میزان گسترش سرطان روده بزرگ این بیماری به پنج مرحله تقسیم‌بندی می‌شود. هر کدام از این مراحل دارای چند زیرمجموعه هستند. در ادامه هر یک از مراحل سرطان روده بزرگ توضیح داده می‌شود.
- مرحله صفر: به این مرحله سرطان در جا گفته می‌شود. در این مرحله سلول‌های پیش‌سرطانی یا غیرطبیعی، تنها در داخلی‌ترین لایه دیواره روده بزرگ قرار دارند و به سایر قسمت‌های دیواره گسترش نیافته‌اند.
- مرحله یک: در این مرحله سلول‌های سرطانی به داخل دیواره روده بزرگ گسترش یافته‌اند، اما همچنان محدود به لایه‌های داخلی دیواره هستند و غدد لنفاوی درگیر نشده‌اند.
- مرحله دوم: سلول‌های سرطانی از دیواره روده فراتر رفته و ارگان‌های نزدیک به روده را نیز درگیر می‌کنند، اما غدد لنفاوی همچنان درگیر نیستند.
- مرحله سوم: در این مرحله سلول‌های سرطانی به غدد لنفاوی نفوذ کرده‌اند. این مرحله با توجه به میزان گسترش سرطان و تعداد غدد لنفاوی درگیر به چندین زیرمجموعه تقسیم می‌شود.
- مرحله چهارم: در مرحله چهارم سرطان به سایر قسمت‌های بدن مانند کبد، تخمدان‌ها و ریه‌ها متاستاز شده است.
این مراحل کمک می‌کنند تا پزشکان ماهر نظیر دکتر امیر حسین امامی میبدی بتوانند درمان مناسب و منظمی را برای هر فرد مبتلا به سرطان روده تعیین کنند.
علائم و نشانه های سرطان روده
در مراحل اولیه سرطان روده، هیچ علامتی وجود ندارد و حتی در صورت بروز علائم سرطان روده بزرگ و رکتوم، این نشانه‌ها به دلیل شباهت به بیماری‌های خفیف نادیده گرفته می‌شوند.
علائم اولیه سرطان روده بزرگ یا کولورکتال شامل موارد زیر است.
- وجود خون در مدفوع یا خونریزی از مقعد
- درد شکم
- کم‌خونی
سایر علائم شایع سرطان روده بزرگ عبارتند از:
- تغییر در عادت‌های اجابت مزاج
- نفخ معده
- کاهش وزن غیرقابل توجیه
- استفراغ
- خستگی و تنگی نفس
سرطان روده بزرگ در مراحل ابتدایی بدون علائم خاصی هستند، اما با گذر زمان و پیشرفت بیماری، موارد بالا رخ می‌دهند.
بررسی و تشخیص سرطان روده بزرگ
آزمایشات غربالگری برای تشخیص زودهنگام سرطان روده بزرگ و پولیپ‌ها، در افراد سالم بدون علامت از سن 45 تا ۷۵ سالگی توصیه می‌شود. غربالگری افراد در معرض خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ از سن 45 سالگی آغاز می‌شود، اما افرادی که دارای خطر بالاتری هستند، مانند افرادی با سابقه خانوادگی سرطان کولون باید زودتر تحت بررسی قرار گیرند.
غربالگری می‌تواند پولیپ‌ها را قبل از تبدیل شدن به سرطان شناسایی کند. تشخیص سرطان روده بزرگ در مراحل اولیه شانس موفقیت درمان را افزایش می‌دهد. روشهای تشخیصی و غربالگری سرطان کولورکتال متنوع هستند و هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند. اگر علائم بیمار نشان‌دهنده احتمال ابتلا به سرطان کولون باشد، پزشک گوارش با توجه به سن و شرایط وی از انواع روشهای تشخیصی زیر استفاده می‌کند.
آزمایش بررسی خون در مدفوع
تست خون در مدفوع به طور کامل دقیق نیست، زیرا همه سرطان‌ها باعث خونریزی نمی‌شوند. بنابراین این تست می‌تواند نتیجه کاذب داشته باشد. همچنین احتمال دارد وجود خون در مدفوع، ناشی از بیماری‌های دیگری مانند هموروئید باشد. علاوه بر این برخی از غذاها نیز منجر به خونریزی گوارشی می‌شوند و نتایج تست را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
آزمایش دی ان ای مدفوع
آزمایش DNA مدفوع چندین نشانگر DNA را که در سرطان کولون و یا سلول‌های پیش سرطانی پولیپ‌ها از مدفوع رها می‌شوند، بررسی می‌کند. این تست برای تشخیص سرطان روده در زنان و مردان از تست خون در مدفوع دقیق‌تر است، زیرا قادر است به جستجو و شناسایی جهش‌های خاص در DNA که مرتبط با بیماری است بپردازد. اما این تست نمی‌تواند تمامی جهش‌های دی ان ای ایجاد کننده‌ی تومور را تشخیص دهد و در برخی موارد نتایج کاذب دارد.
سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر
سیگموئیدوسکوپی یک روش تشخیصی است که با استفاده از یک لوله انعطاف‌پذیر، بلند، باریک و دارای پروژکتور و دوربین کوچک، رکتوم و سیگموئید بیمار را بررسی می‌کند. کولون سیگموئید آخرین بخش روده بزرگ است که قبل از راست روده قرار دارد. این آزمایش معمولا چند دقیقه طول می‌کشد و دردناک نیست اما شاید برای برخی افراد ناراحت‌کننده باشد.
در صورت تشخیص پولیپ یا سرطان در سیگموئیدوسکوپی، احتمال دارد پزشک برای بررسی کل روده، کولونوسکوپی را توصیه کند. سیگموئیدوسکوپی تنها قادر به تشخیص پولیپ و سرطان در یک سوم انتهایی روده و راست روده است و نمی‌تواند ضایعه‌ها در بخش‌های دیگر دستگاه گوارش را تشخیص دهد.
عکس اشعه ایکس به همراه تنقیه باریم
باریم رنگی یک فرایند تشخیصی است که در آن یک ماده‌ی سفیدرنگ از طریق تنقیه به روده بیمار تزریق می‌شود. سپس با استفاده از اشعه‌ی ایکس تصاویری از داخل روده بیمار گرفته می‌شود. این فرایند به پزشک اجازه می‌دهد تا به‌طور دقیق‌تری ساختمان و عملکرد روده را بررسی کند.
در صورتی که در تصاویر باریم رنگی، یافته‌ای غیر طبیعی مشاهده شود، مثلاً وجود پولیپ یا سایر ضایعات، پزشک احتمالا توصیه به انجام کولونوسکوپی می‌کند. کولونوسکوپی یک روش دقیق‌تر برای بررسی داخلی کولون و روده بزرگ است که با استفاده از یک لوله انعطاف‌پذیر با دوربین در انتهای آن، امکان بررسی و برداشتن نمونه‌های بافت را فراهم می‌کند.
کولونوسکوپی
کولونوسکوپی در حال حاضر بهترین روش تشخیصی برای تشخیص سرطان روده بزرگ است. لوله کولونوسکوپی طولانی‌تر از لوله‌ی سیگموئیدوسکوپی است و به پزشک این امکان را می‌دهد که تمام کولون و رکتوم را ببیند. این فرایند اجازه می‌دهد تا پولیپ‌ها و سایر ضایعات را بررسی کرده و در صورت لزوم، نمونه‌های بافتی برای بررسی پاتولوژی گرفته شود.
کولونوسکوپی بدون درد است و قبل از انجام آن داروی مسهل برای تخلیه روده به بیمار داده می‌شود تا فرآیند بررسی کیفیت بهتری داشته باشد. خونریزی و سوراخ شدن دیواره روده بزرگ از عوارض بسیار نادر کولونوسکوپی است اما از آنجایی که این فرایند یک فرآیند پزشکی است همواره ریسک‌های کمی وجود دارد.
کولونوگرافی CT
تصویربرداری کولون یا کولونوگرافیبا CT SCAN یک روش تشخیصی کمتر تهاجمی و تحمل‌پذیرتر از کولونوسکوپی است. در این روش بعد از تخلیه کامل کولون با استفاده از مسهل‌ها، دستگاه عکسبرداری از کولون تصاویری می‌گیرد. این تصاویر به پزشک اجازه می‌دهد تا به دقت بخش‌های مختلف کولون را بررسی کند و هر گونه تغییرات غیرطبیعی را تشخیص دهد.
اگر پزشک در تصاویر کولونوگرافی چیزی غیرطبیعی مشاهده کند، به احتمال زیاد توصیه به انجام کولونوسکوپی می دهد تا به‌طور دقیق‌تری بررسی شود. این روش دارای دقت تشخیصی خوبی است و می‌تواند جایگزین مناسبی برای کولونوسکوپی در بیمارانی که از انجام کولونوسکوپی معذورند ودر معرض خطر ابتلا به سرطان کولورکتال هستند باشد.
روشهای تصویربرداری
سونوگرافی، ام آر آی و سی تی اسکن شکمی لگنی و قفسه‌ی سینه از جمله روشهای تصویربرداری پزشکی هستند که می‌توانند به تشخیص و ارزیابی مرحله سرطان و گسترش آن به قسمت‌های دیگر بدن کمک کنند. این تصویربرداری‌ها می‌توانند جزئیات بیشتری از ساختمان داخلی بدن را نشان داده و به پزشک اجازه می‌دهند تا ابعاد و مشخصات تومور و همچنین گرید سرطان روده را ارزیابی کنند.
سونوگرافی از امواج صوتی برای تولید تصاویر از داخل بدن استفاده می‌کند در حالی که MRI از میدان‌های مغناطیسی و سی تی اسکن از پرتو ایکس استفاده می‌کنند. هر یک از این روش‌ها دارای قابلیت‌ها و محدودیت‌های خاص خود هستند و پزشک بسته به شرایط بیمار و نیازهای تشخیصی، از یک یا ترکیبی از آن‌ها استفاده می‌کند.
آنتی ژن کارسینوامبریونیک (CEA)
CEA در خون می‌تواند به عنوان یک شاخص برای تشخیص سرطان و همچنین پاسخ به درمان موثر مورد استفاده قرار بگیرد.
عوامل خطرناک سرطان روده بزرگ
یک عامل سرطان روده بزرگ سن است. در حقیقت سن بیش از ۵۰ سال از علل اصلی تشخیص این نوع سرطان است. با این حال آمارها نشان می‌دهد که این نوع سرطان در جمعیت‌های جوان‌تر نیز در حال افزایش است.
احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ در افرادی که سبک زندگی غیرفعال دارند، چاق هستند و از دخانیات استفاده می‌کنند بیشتر است. زیرا روده بزرگ به عنوان بخشی از سیستم گوارشی تحت تأثیر رژیم غذایی و تغذیه قرار می‌گیرد. بر اساس تحقیقات انجام شده در سال ۲۰۱۹ از عامل ابتلا به سرطان روده، مصرف زیاد چربی‌های اشباع‌شده، گوشت قرمز و الکل است.
افرادی که در رژیم خود از مقادیر زیادی از موارد زیر استفاده می‌کنند با احتمال بیشتری با خطر سرطان روده مواجه می‌شوند.
- چربی‌های اشباع‌شده: این نوع چربی‌ها که در بیشتر مواد غذایی فرآوری شده و چربی‌های حیوانی یافت می‌شوند، با افزایش خطر ابتلا به سرطان روده مرتبط هستند.
- گوشت قرمز: مصرف زیاد گوشت قرمز به‌ویژه گوشت قرمز فرآوری‌شده مانند سوسیس و کالباس با افزایش احتمال ابتلا همراه است.
- داشتن سابقه خانوادگی سرطان کولون یا رکتوم: اگر در خانواده‌تان افرادی با این بیماری وجود دارد، احتمال ابتلا به آن برای شما بالاتر است.
- داشتن سابقه شخصی سرطان کولون رکتوم یا سرطان تخمدان: اگر قبلاً از این بیماری‌ها رنج برده‌اید احتمال رخداد مجدد آن‌ها برایتان بیشتر است.
- ابتلا به کولیت التهابی مزمن یا بیماری کرون به مدت ۸ سال یا بیشتر: این بیماری‌های التهابی مزمن می‌توانند به طور مستقیم خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش دهند.
- مصرف منظم الکل سه بار یا بیشتر در روز: مصرف زیاد الکل باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان روده می‌شود.
- سابقه سیگار کشیدن: سیگار کشیدن نیز با افزایش خطر این بیماری مرتبط است.
- رژیم‌های غذایی کم فیبر، پرچرب و فاقد میوه و سبزیجات: رژیم غذایی نامناسب می‌تواند به دلیل فقدان فیبر و مواد مغذی مورد نیاز خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهد.
- نژاد و قومیت: برخی نژادها و قومیت‌ها به دلیل عوامل ژنتیکی خاص در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
این عوامل، کلیدی‌ترین دلایل برای بروز آن هستند، اما نکته مهم آن است که با آگاهی و اقدامات مربوط به پیشگیری، این خطر قابل کنترل است.
راه های پیشگیری از سرطان روده
پیشگیری از سرطان روده بزرگ می‌تواند با اقدامات ساده و تغییرات در سبک زندگی انجام شود. از جمله این کارها و اقدام‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ورزش: انجام فعالیت‌های بدنی مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا شنا به مدت حداقل ۳۰ دقیقه در روز می‌تواند به پیشگیری کمک کند. این اقدام همچنین به بهبود روحیه و کاهش استرس بیمار نیز کمک می‌کند.
- حفظ وزن مناسب: کاهش وزن اضافی و حفظ وزن مناسب با رژیم غذایی مناسب و ورزش منظم می‌تواند به پیشگیری از آن کمک کند. انجام این اقدام اهمیت بسیاری دارد، زیرا چاقی یکی از عوامل خطرساز محسوب می‌شود.
- ترک سیگار و کاهش مصرف الکل: ترک سیگار و کاهش مصرف الکل نیز به عنوان اقدامات مهم در پیشگیری از سرطان رکتوم روده بزرگ توسط پزشکان متخصص مطرح می‌شوند.
- تغذیه سالم: مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، روغن زیتون و روغن ماهی که حاوی انواع ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر، کربوهیدرات و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند می‌تواند در پیشگیری از سرطان روده نقش موثری داشته باشد. همچنین کاهش مصرف گوشت قرمز و گوشت‌های فرآوری شده و چربی‌های اشباع‌شده نیز می‌تواند در این وضعیت تاثیرات مطلوبی برجای بگذارد.
این نکته مهم است که هرگز از ارزیابی علائم مرتبط با سرطان کولون روده بزرگ در وضعیت بدنی خود چشم‌پوشی نکنید و در صورت وجود هرگونه علامت غیرعادی، در سریع‌ترين زمان ممکن به پزشک مراجعه کنید.
آزمایشات غربالگری سرطان روده
برای افرادی که 45 سال یا بیشتر دارند یا دلایل دیگری که آن‌ها را در معرض خطر ابتلا به سرطان لنفوم روده بزرگ قرار می‌دهد، پزشکان پیشنهاد می‌دهند از روشهای غربالگری برای انجام بررسی‌های بیشتر ابعاد این عارضه استفاده کنند. راهکارهای توصیه شده توسط پزشکان عبارت‌اند از:
- آزمایش خون مخفی در مدفوع که به صورت سالیانه انجام می‌شود.
- سیگموئیدوسکوپی که به صورت ۵ سال یک بار انجام می‌شود و به همراه آزمایش خون مخفی مدفوع در تشخیص کمک می‌کند.
- آزمون تنقیه باریم که هر ۵ سال یک بار انجام می‌شود.
- کولونوسکوپی که به عنوان یک شیوه‌ی موثر برای تشخیص بیماری مطرح است و لازم است هر ۱۰ سال یک بار انجام شود.
پس از انجام این روشهای غربالگری دکتر گوارش وضعیت عمومی بدن را بررسی کرده به نشانه‌ها و علائم غیر عادی توجه می‌کند و در نهایت با استفاده از آزمایش‌های تشخیصی نوع بیماری را تشخیص می‌دهد.
سرطان روده بزرگ در یک نگاه کلی
سرطان روده بزرگ اگر به موقع تشخیص داده شود قابل درمان است. اطلاعات نشان می‌دهد که زمانی که این اختلال قبل از انتشار تشخیص داده می‌شود، نرخ بقای پنج‌ساله به ۹۱ درصد می‌رسد. پیشرفت‌های اخیر در درمان سرطان منجر به بهبود نتایج بالینی شده و این به این معنی است که بیماران بیشتری احتمال بقا دارند. هرچند که این آمار مبتنی بر داده‌های قدیمی است، اما با توسعه درمان‌های جدید و آموزش‌های بهتر پزشکان، نرخ بقای بیشتری را برای بیماران مشاهده خواهیم کرد.